Oddział Warmińsko-Mazurski PTTK
Opis zabytku
Kościół św. Jerzego i cerkiew św. Onufrego w Pasłęku
Kościół zbudowany na skraju ówczesnego miasta w 1592 r. Dawniej był świątynią szpitalną, pomocniczą. Ma unikalną szkieletową konstrukcję. Obecnie obiekt jest użytkowany przez wyznawców prawosławia oraz ewangelików.
Historia
Świątynia była wznoszona od lat 80. XVI w. Datę końcową budowy widać do dziś na jednej z kolumn podtrzymujących emporę – 12 V 1598 r. (do tego czasu pracowano nad wystrojem wnętrza). Powstała na miejscu piętnastowiecznej kaplicy cmentarnej zniszczonej przez pożar w 1543 r. Przy świątyni istniał ewangelicki cmentarz czynny od XVI w. do lat 60. XX w. Dziś w tym miejscu znajduje się park miejski. Od 2011 r. w parku znajduje się dwujęzyczna tablica upamiętniająca ten fakt. W najbliższym otoczeniu kościoła znajdują się płyty nagrobne pochodzące z XVII-XVIII w. Po 1945 r. obiekt został przeznaczony dla pozostałej jeszcze na tych terenach społeczności ewangelickiej. W 1966 r. prawo do użytkowania świątyni uzyskali także wyznawcy prawosławia.
Opis architektoniczny
Obiekt ma konstrukcję ryglową; drewniany szkielet z ceglanym wypełnieniem otynkowanym na biało. Ściana zachodnia została wzniesiona przy użyciu polnych kamieni. Szczyt wschodniej ściany został zwieńczony dzwonem. Plan budowli jest zbliżony do greckiego krzyża. Ołtarz główny pochodzący z XVII w. to tryptyk. Jego centralną część zajmuje scena Ukrzyżowania, na skrzydłach bocznych przedstawiono węża miedzianego i ofiarę Izaaka.Na emporze umieszczono organy. Uwagę zwraca ambona z baldachimem, a pod nim napis: Ecce Homo. W świątyni znajduje się także fragment tekstu ostatniej woli pruskiego króla Fryderyka Wilhelma III oraz obraz olejny z 1823 r. przedstawiający Marcina Lutra.Najbardziej oryginalne w wystroju świątyni są słowno-obrazowe przedstawienia ideowe na emporach. Część z nich jest związana z pietyzmem czyli protestanckim ruchem odnowy religijnej. Współcześnie są niewidoczne dla oglądających, gdyż zakrywa je ikonostas.
Legenda
Podczas ostatniej wojny polsko-krzyżackiej (1519-1521) mroźna zima zmusiła polskie wojska oblegające pasłęcki zamek do rozebrania kościoła św. Jerzego. Materiał posłużył do ogrzania się. W skutek niegodnego zachowania Polaków na murach miasta pojawił się św. Jerzy, który wspierał obrońców. Część oddziałów Mikołaja Firleja przestraszyła się i wycofała. Oblężenie trwało aż do kwietnia 1520 r. Dopiero zastosowanie potężnych dział sprowadzonych z Krakowa zdołało zburzyć osiemnastometrowy fragment murów. Skłoniło to Krzyżaków do kapitulacji.
Ciekawostki
Świątynia jest użytkowana równolegle przez dwa wyznania. Część zachodnia służy społeczności prawosławnej (parafia św. Onufrego w Elblągu, dekanat Gdańsk, diecezja białostocko-gdańska Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego), a cześć wschodnia (od ulicy) kościołowi ewangelicko-augsburskiemu (parafia w Ostródzie, diecezja mazurska).